DENOV TUMANI HUDUDINING EKOLOGIK HOLATI VA AHOLINING HUQUQIY ONGINI OSHIRISH DASTURI UCHUN ILMIY-ASOSIY MA’LUMOT

Kirish:

Ekologik barqarorlikni saqlash va tabiat resurslaridan oqilona foydalanish zamonaviy davrning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining tegishli qarorlariga muvofiq, Denov tumani hududida ekologik muammolarning oldini olish, atrof-muhitga zarar yetkazmaslik, suv, yer, havo kabi tabiiy resurslardan samarali foydalanishni targ‘ib qilish bo‘yicha aholi o‘rtasida huquqiy ong va madaniyatni oshirish eng muhim ustuvor vazifalardan biridir.

1. Denov tumanining tabiiy-geografik tavsifi:

Denov tumani Surxondaryo viloyatining sharqiy qismida joylashgan bo‘lib, Afg‘oniston Respublikasi bilan chegaradosh. Hududning relyefi asosan tog‘ oldi va tekisliklardan iborat. Iqlimi kontinental bo‘lib, yoz fasli issiq va quruq, qish esa nisbatan yumshoq kechadi.

2. Ekologik muammolar tahlili:

a) Atmosfera havosi ifloslanishi:

• Aholi sonining o‘sishi va avtotransport vositalarining ortib borishi tufayli havo ifloslanishining lokal o‘sishi kuzatilmoqda.
• Ko‘mir va boshqa yoqilg‘ilardan foydalanadigan isitish tizimlari ekologik yuklama keltirib chiqarmoqda.

b) Yer resurslari degradatsiyasi:

• Dehqonchilik uchun foydalanilayotgan yerlarning noto‘g‘ri sug‘orilishi va pestitsidlar qo‘llanilishi natijasida sho‘rlanish va eroziya holatlari mavjud.
• Aholining tomorqa erlaridan noto‘g‘ri foydalanishi natijasida yer unumdorligining pasayishi kuzatilmoqda.

c) Suv resurslari muammosi:

• Tuman hududidan oqib o‘tuvchi soylar va daryolardan maqsadsiz foydalanish, noratsional sug‘orish tizimlari mavjud.
• Aholi suv iste’molida tejash madaniyatining sustligi ham ekologik muvozanatga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

d) Qattiq maishiy chiqindilar muammosi:

• Qattiq maishiy chiqindilarni saralash va utilizatsiya qilish tizimi yetarli darajada shakllanmagan.
• Ochiq maydonlarga chiqindilarni tashlash holatlari hali-hanuz mavjud bo‘lib, atrof-muhitning vizual va sanitar holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

3. Tavsiyalar va strategik yo‘nalishlar:

a) Huquqiy ongni oshirish:

• Tuman aholisining turli qatlamlari (o‘quvchilar, talabalar, tadbirkorlar, fermerlar) uchun ekologik-huquqiy seminar va treninglar tashkil qilish;
• OAV, ijtimoiy tarmoqlar, mahalla yig‘inlari orqali ekologik savodxonlik targ‘ibotini kuchaytirish;
• Maktab va texnikumlar uchun “Ekologik madaniyat saboqlari” dars modullarini joriy etish.

b) Resurslardan samarali foydalanish:

• Sug‘orishda tomchilatib sug‘orish kabi suv tejovchi texnologiyalarni joriy etish;
• Chiqindilarni saralash va qayta ishlash punktlarini mahalla kesimida tashkil etish;
• Biogaz, quyosh panellari kabi muqobil energiya manbalarini joriy qilish bo‘yicha tajriba loyihalari yaratish.

c) Hamkorlikni kengaytirish:

• Denov Tadbirkorlik va pedagogika instituti bilan hamkorlikda ekologik monitoring tizimini ishlab chiqish;
• Mahalliy hokimlik, ekologiya boshqarmasi va fuqarolik jamiyati institutlari ishtirokida “Ekobarqaror Denov” dasturini ishlab chiqish.

Xulosa:

Denov tumani ekologik jihatdan nozik hududlardan biri bo‘lib, bu yerda aholini resurslardan oqilona foydalanishga o‘rgatish va huquqiy madaniyatini oshirish — barqaror rivojlanishning muhim omilidir. Tuman ekologik barqarorligini ta’minlash bo‘yicha ilmiy asoslangan, huquqiy-axborotga boy, amaliy dastur zarur.